دعا سه جور است
آنچه گذشت
آنها که هستى و زندگى شان را در رفتنها دیده اند و ماندن را گندیدن و پوسیدن، اینها در این جریان، در این حرکت، در این رفتن، با مانعها و درگیرى هایى روبرو مى شوند؛ مانعها و درگیرى هایى که همه جا خانه گرفته اند، در درون آنها، در خانه آنها، در محل و شهر و جامعه و در تمام جبهه ها.
این درگیرى هاى مستمر، ناچار بحران ها، التهابها، اضطراب ها و زلزله هایى، به وجود مى آورند و روح ها هرچند به قدرت کوه ها باشند، با چنین زلزله هایى همراه خواهند شد.
و در این حرکت و در این درگیرى هاى وسیع و در کنار تحول ها و تغیرهاى مستمر، آنها که در کنار متغیرها لرزیده اند و زیر و رو شده اند، ناچار به ثابت و حق؛ به الله نزدیک مى شوند و اوست که آنها را به ثبات مى رساند و به آنها امن را مى بخشد، که : "ان المتقین فى مقام امین و یثبت الله الذین آمنو بالقول الثابت".
سرچشمه اصلى این قطره هاى امن و امان دو چیز است : یکى قرآن و دیگر پیوند و دعا.
این دو چشمه براى آنهایى معنى دارد که تشنه هستند و عطش راه، آنها را سوزانده است. کسانى که به نیازهاى عظیم در هنگام درگیرى نرسیده اند به چنین عوامل ثباتى هم نیازمند نیستند.
دعا
... دعا سه گونه است:
1. وسیله ای هنگام شکستن وسیله ها و کلیدی پس از به کار افتادن کلیدهای دیگر.
آنها که از تمام وسیله ها و امکاناتشان استفاده کرده اند و در راه مانده اند، اینها که به وسیله سازی معتقد شده اند و به نظام آفرینی پیوند خورده اند، اینها در یأسشان امید هست همان طور که در امیدشان یأسها و تنهایی ها یار می سازند و امیدها می آفرینند.
اینها بر همین اساس، به آنچه امید ندارند امیدوارترند. چون امیدها و بتها. (1) قطعا شکسته می شوند، اما آنچه بدان امیدی نیست، شاید باری بیاورد.
و این است که می گوید: "کن لما لا ترجوا رجی"، به آنچه امید نداری امیدوارتر باش، "فان موسی جاء مقتبسا و رجع نبیا" چون موسی به امید آتش آمد و به آتش نرسید، اما پیامبر بازگشت. (2)
2. وسیله ای همراه وسیله ها. آنها که از آن تجربه ها و عبرتها برخوردارند. آنها که عقم و عجز و نازایی وسیله ها را دیده اند، دیگر حتی همراه تمام وسیله ها نمی گویند که رسیدیم و بدون وسیله نمی گویند که ماندیم. و این که دعا وسیله ای حتی در هنگام وجود وسیله هاست و امید حتی همراه امیدها.
3. در یک مرحله دیگر دعا وسیله ها نیست، مقدمه نیست که تو را به چیزی برساند، بلکه خودش عمل است، خودش مقصد است.(3) آنها که بخواهند نشان بدهند که غنی و سمیع و مجیبی هم هست. اینها با دعا فقط می خواهند از این ربط و پیوند و از این وجود ربطی و وابسته نشانی بدهند و می خواهند که غنا و قرب و سمع. اجابت او را یک جا امضاء بنمایند.
برای نمونه، دعای ابو حمزه، که دعایی است از امام سجاد (ع).
راستی این دعا درس است، برای آنهایی که به جز از خویشتن درس نمی گیرند و جز با زبان خود اصلاح نمی شوند و جز از خویش از کسی نمی پذیرند.
آنها که دیوارهای غرور و کبر و حساسیت و بدبینی، وجودشان را فرا گرفته و از بیرون به آنها راهی نیست. اینها می توانند با دعا و با زبان خویش به خود بیاموزند.
با این دید، دعا درسی است که باید آن را آموخت و سپس همراه نیازها و در لحظه های بحرانی با جمله هایی از آن، زندگی کرد، همان طور که قران را دو نوع قرائت می کردیم.
و اگر این چنین دیدی در ما پدید آمد، که از دعا درس بگیریم، آن هم در لحظه هایی که اسیر دیوارهای کبر و غرور هستیم و یا در لحظه هایی که در جایگاه بلندی از پستها و مقامها نشسته ایم که صدای پایینیها به ما نمی رسد، همچون زمینهای بلندی که جز از باران آب نمی گیرند و قله هایی که جز با ابرها دوست نمی شوند، اگر با چنین موضعی به دعا رو بیاوریم، ناچاریم که پیش از بررسی نمونه ها، با زمینه هایی آشنا شویم و از روشهایی گفت و گو کنیم که امکان بهره برداری بیشتر فراهم شود. این روشها در روایات وارد شده اند و به اشاره از آن همه سخنی می آوریم.
_____________________
1- و عزتى و جلالى و ارتفاعى على عرشى لاقطعن امل کل امل سواى . کافى ، ج 2، ص 66 ح 7.
2- کافى ، ج 5 ص 83 ح 2.
3- کافى ، ج 2 ص 446 تا ص 468 باب فضل الدعا و الحث علیه .
با تصرف از کتاب: بشنو از نى؛ على صفایى حائرى
